Opiniestuk: De hoopvolle onderstroom in onze maatschappij

Amateurkunst en cultuurbeoefening zijn voorbeelden van de mooie en hoopvolle onderstroom in onze maatschappij. Zie ze, koester ze en geef ze een stem, want deze onderstroom is een betekenisvolle beweging met impact! 

Dit weekend las ik een hoopvol artikel van transitiedeskundige Jan Rotmans in NRC. Hij beschrijft daarin een fascinerend spanningsveld: aan de oppervlakte – in wat hij de ‘bovenstroom’ noemt – stapelen de crises zich op. Denk aan oorlog, klimaatproblemen en vastlopende systemen. Maar daaronder, in wat hij de ‘onderstroom’ noemt, groeit een stille beweging van mensen die zelf het heft in handen nemen. Ze organiseren zich lokaal, bouwen aan nieuwe vormen van zorg, onderwijs, energie – gedreven door betrokkenheid en verbeeldingskracht. Rotmans noemt deze initiatieven de ‘commons’: gedeelde, zelfgeorganiseerde oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken.

Wat Jan Rotmans schrijft over energiecoöperaties, gebiedscollectieven en zorginitiatieven kan je één op één plakken op kunst en cultuur en in het bijzonder op amateurkunst en cultuurbeoefening. Kijk goed, en je ziet het overal: mensen die samen zingen, musiceren, toneelspelen, dansen, schrijven, tekenen. Op vrijwillige basis, in hun vrije tijd, en gedreven door iets wat lastig in modellen past: de behoefte om iets moois te maken, samen te zijn, betekenis te geven aan het leven en de wereld om hen heen.

Het zijn initiatieven van onderop, vaak zonder vaste subsidie, die ondanks bezuinigingen en beleidsdruk gewoon doorgaan. Die – net als de natuurvrijwilligers en de biobased bouwers uit het artikel – niet wachten op toestemming, maar handelen vanuit betrokkenheid, urgentie en verbeeldingskracht.

Dat maakt amateurkunst geen ‘extraatje’, maar een stille kracht onder onze samenleving. En net als bij andere commons geldt: als we dit echt serieus nemen, moeten we het ook steviger ondersteunen. Want onderstromen kunnen alleen groeien als ze gevoed worden én als ze niet tegengewerkt worden. Helaas krijgt amateurkunst nog steeds nauwelijks een stem in Nederland omdat ze niet in de positie is om deel te nemen aan de besluitvorming. En net als andere onderstromers loopt deze sector tegen allerlei problemen aan, zoals wet- en regelgeving, of gebrekkige medewerking vanuit gemeenten.

Juist in deze tijd van onzekerheid is deze culturele onderstroom van onschatbare waarde. Ze biedt verbinding, zingeving, mentale gezondheid, gemeenschapszin. Niet als bijvangst – maar als kern. Wie werk wil maken van sociale samenhang, mentaal welzijn, burgerschap of kansengelijkheid, kan niet om deze onderstroom heen. Dat lijkt me een goede reden voor alle politieke partijen om in hun verkiezingsprogramma een stevige paragraaf te wijden aan de 60% inwoners van Nederlands die cultuurbeoefenen. Gewoon in hun vrije tijd, uit eigen beweging, omdat het iets voor hén betekent. Geef die onderstroom de ruimte en geef deze mensen een stem!

Marijn Cornelis, directeur CultuurSchakel

Ben je benieuwd naar het artikel van Jan Rotmans? Je kan het hier lezen (let op: artikel staat achter een paywall).