Project: Oorlogsverhalen

Voer onderstaande opdrachten uit of maak een keuze.

Zo dichtbij… 

1. Houd een klassengesprek, bijvoorbeeld aan de hand van de volgende vragen:

• Herdenk en vier je op 4 en 5 mei? Waarom?
• Ken je mensen die de Tweede Wereldoorlog (of een andere oorlog) hebben meegemaakt of daar verhalen over kunnen vertellen?
• Ben je wel eens in een museum over oorlog geweest? Welke voorwerpen zag je toen en welke verhalen werden er verteld?
• Ken je (andere) oorlogsverhalen? Aan welke oorlogen moet je misschien denken naast verhalen over de Tweede Wereldoorlog?
  
  

2. Helaas werden en worden er vele oorlogen gevoerd in de wereld. Bekijk en bespreek de video’s van Schooltv met verhalen van kinderen uit twee recente oorlogen.

• Het verhaal van Leila, die als kind de oorlog in voormalig Joegoslavië meemaakte (Nationale Kinderherdenking).
• Het verhaal van Ilaf, die de oorlog in Syrië ontvluchtte. Of van Ileen, die uit Syrië naar Nederland vluchtte.
  
  Wat wist je over deze oorlog(en)? Heb je door de persoonlijke verhalen van deze kinderen nieuwe dingen gehoord? Ken je iemand die deze oorlog zelf heeft meegemaakt?
  
  

3. Bekijk en beluister het lied Hoe een oorlog begint.
   Wat is de conclusie van het lied: hoe begint oorlog eigenlijk? 

4. Vraag de leerlingen in groepjes nieuwsfragmenten over de oorlog in Joegoslavië en in Syrië te zoeken, bijvoorbeeld uit afleveringen van het Jeugdjournaal.

• Hoe wordt er over de oorlogen verteld, en wat?
• Zijn er ooggetuigen aan het woord, is het een zakelijke weergave van wat er is gebeurd? Of anders?
  
  Gebruik ter inspiratie eventueel de speciale ‘nieuwsuitzending’ over de Tweede Wereldoorlog die het Jeugdjournaal maakte in het kader van 75 jaar bevrijding.
  
  

De Opstand
Bespreek met de klas dat we van recente oorlogen veel foto’s, filmbeelden en verhalen van ooggetuigen hebben. Maar hoe zit dat met oorlogen van langer geleden? Wat is daar van overgebleven? (Schilderijen, documenten, voorwerpen, etc.) Wat gebeurde er tijdens die eerdere oorlogen in Den Haag, welke (Haagse) verhalen bestaan er?
We gaan ruim 450 jaar terug in de tijd, naar de 16de eeuw, het begin van een periode die ons land gevormd heeft zoals we het nu kennen; het begin van de Tachtigjarige Oorlog, ook wel de Opstand genoemd. Hoe zat het ook alweer?

Laat een of meerdere van de volgende video’s zien, die vertellen over wat deze opstand veroorzaakte en inhield.

• 80 jaar oorlog in 80 seconden (1:14 min.) (doe eventueel ook de quiz die erbij hoort)
• Schooltv De Tachtigjarige Oorlog (3:55 min.)
• Welkom in de 80-jarige Oorlog (7 afleveringen, elk ca. 25 min.)
• Canonclip De Beeldenstorm (3:41 min.)
• Klokhuisaflevering De Beeldenstorm  (15 min.)
  

Bespreek ook dat de Tachtigjarige Oorlog het begin vormde van de Nederlandse koloniale periode en het Nederlandse aandeel in de trans-Atlantische slavenhandel. Zie: Was de Tachtigjarige Oorlog een overwinningsverhaal?

Wat gebeurde er in…
Duik in een aantal Haagse verhalen rondom de Opstand, op de tijdlijn van Haagse Tijden (Tijd van ontdekkers en hervormers: 1500-1600 en Tijd van regenten en vorsten: 1600-1700). Geef de leerlingen de opdracht in groepjes de gebeurtenissen van een specifiek een jaartal te bestuderen en aantekeningen te maken.
Wat gebeurde er in Den Haag in:

• 1566
• 1572
• 1574
• 1575
• 1585
• 1609
• 1612
• 1619
• 1625
• 1648
  
  

In naam van Oranje, doe open de poort!
Om de vijand weerstand te bieden, werd er niet alleen gevochten met wapens maar soms ook met woorden. Zo werden er in die tijd veel strijdliederen geschreven. voor meer informatie daarover, zie:

• Wikipedia: het Nieuw geuzenliedboek (1581)
• website van het Koninklijk Huis: volkslied Wilhelmus

Meer geuzen liederen zijn te vinden in de Nederlandse liederenbank.

Er zijn ook liederen gemaakt over oorlogen uit het verleden:

• In Naam van Oranje
  
  

Wist je dat… deze geuzenliederen in de Tweede Wereldoorlog nog steeds krachtige strijdliederen waren? In 1944 werd Het Nieuwe geuzenliedboek illegaal herdrukt…  

Of bekijk het strijdlied Te Wapen. Datum onbekend. Op de website van Het geheugen zijn nog meer liederen te vinden.

Laat van het Wilhelmus eerst alleen de muziek horen. Welk lied is dit?
Toon dan een video waarin het lied gezongen wordt:

• Zangexpress zingt het Wilhelmus
• Anthem of Netherlands vs Brazil (FIFA World Cup 2014)
  
  

Kennen de leerlingen de tekst van het Wilhelmus? Waar gaat het lied over? 

Bekijk en bespreek de satirische video van Klokhuis over het ontstaan van het Wilhelmus.

Lees het officiële verhaal op de website van het Koninklijk Huis. Of bekijk de video De geschiedenis van het volkslied op Schooltv.

• In hoeverre wisten de leerlingen al hoe het lied was ontstaan?
• Wat hoor je in de tekst over de Opstand?
• Past het goed bij Nederland? Waarom wel/niet?
  
  

Voer onderstaande opdrachten uit, maak een keuze of laat de leerlingen een keuze maken.

Strijdlied
De leerlingen gaan in groepjes of individueel een kort strijdlied schrijven. Bijvoorbeeld een strijdlied voor een gebeurtenis uit de geschiedenis die indruk op hen heeft gemaakt. Dit kan in de vorm van een gedicht of een rap. Ze kunnen hier eventueel een bestaande melodie bij gebruiken (zoals men dat vroeger ook wel deed).

Het Wilhelmus revisited
Leerlingen bestuderen de tekst van het Wilhelmus nog eens goed. Stel dat de koning zou vragen om de tekst te herschrijven en daarbij meer toe te spitsen op het nu, en vooral ook op wat er in de afgelopen 450 jaar in de geschiedenis is gebeurd. Hoe zou hun nieuwe tekst er dan uitzien?

Nieuws uit de Tachtigjarige Oorlog
De groepjes gaan een krantenartikel schrijven over de gebeurtenis van het jaar dat ze bestudeerden in het onderzoek: ‘Wat gebeurde er in…‘.

Inspiratie hiervoor kan zijn:

• HuygensBulletin (bijlage 1)
  
  

• De strijdliederen worden voorgedragen of gezongen.

• Hang de geschreven krantenartikelen op of bundel de artikelen samen tot een (digitale) krant.

• Bespreek het na met elkaar, bijvoorbeeld aan de hand van de reflectievragen.
  
  

Spotprenten en cartoons

Volg onderstaande stappen om het project te onderzoeken.

1. Zoek voorafgaand aan dit project een spotprent in de krant, bij voorkeur over een actuele gebeurtenis in de wereld waarvan je weet dat de leerlingen op de hoogte zijn. Zie ook:

• Stef Ringoot
• cartoonist Mat Rijnders
• Fokke en Sukke
• Jip van den Toorn
  
  Toon een spotprent op het digibord en laat de leerlingen er even naar kijken. Bespreek dan waar de prent over gaat: wat zien we, wat is de boodschap, waar wordt een grap over gemaakt, waar wil de tekenaar ons over laten nadenken? Vind je dit goed gelukt?
  
  

2. Tegenwoordig mag je in ons land gelukkig middel spotprenten grappen maken over en commentaar leveren op bijvoorbeeld de politiek. In andere landen is dat wel eens anders, daar kun je er soms een lange gevangenisstraf voor krijgen. Doordat in spotprenten karakters en eigenschappen van personen vaak worden uitvergroot, kunnen ze vaak stereotyperend of zelfs racistisch zijn. daarover ontstaat nog wel eens ophef. Mag alles als het maar grappig is? Bekijk en bespreek de aflevering van het Klokhuis (uit 2016) over cartoons en spotprenten.

3. Ooit was ook in ons land het verspreiden van spotprenten niet zonder risico. Tijdens een burgeroorlog ruim 200 jaar geleden, waarbij de patriotten (tegenstanders van de stadhouder) en de orangisten (voorstanders van de stadhouder) lijnrecht tegenover elkaar stonden, probeerden sommigen hun ideeën via geheime pamfletten en spotprenten te verspreiden. Werden ze gepakt, dan waren ze goed de pineut.
   Kijk over deze burgeroorlog en de rol van spotprenten en de vensterplaat de Patriotten van de Canon van Nederland en download de les met spotprent of de Klokhuis-aflevering over de Patriotten (15:04.).
   
   Bekijk en bespreek de twee spotprenten die in de Klokhuis-aflevering aan bod komen (afbeeldingen uitzoomen totdat ze helemaal in beeld zijn): de patriottenezel en het stadhouderzwijn. Wat vertellen de prenten, wat is het verhaal, wat kun je er uit lezen? Wat is de grap?
   
   Tip: Uit de Tweede Wereldoorlog werd het zwijn ook gebruikt op een spotprent, als vorm van verzet: een vouwblaadje van een zwijn.

Een verhaal (over een oorlog) kun je dus niet alleen ontdekken via een vertelling, maar ook via beeld en grappen. 

1. Vraag de leerlingen, alleen of in duo’s, te brainstormen over onderwerpen die hun aan het hart gaan, en waar ze een mening over hebben. Denk bijvoorbeeld aan een recente oorlog of ander conflict, iets dat speelt in de hedendaagse politiek. Maar het mag ook gaan over bijvoorbeeld: een heel oude boom die dreigt te worden omgekapt, de bio-industrie, dierproeven, het milieu, het ontslag van een voetbaltrainer, etc.
   In de brainstorm bedenken ze:

• Wat vinden ze er precies van?
• Welk verhaal zouden ze willen vertellen?
• Wie zouden ze terecht willen wijzen?
• Welke grap zou daar bij passen?
   

2. Vraag de leerlingen een eigen spotprent te maken met potlood, verf of stift, eventueel met een korte toelichtende zin.

• Stel met de spotprenten een Kahoot-quiz voor de hele klas samen: waar gaan de prenten over? Welke leerling heeft de meeste prenten goed?

• Hang de spotprenten op in de klas of verspreid ze in de hele school en bekijk wat er gebeurt. Welke roept de meeste reacties op? Waarom die?
  
  

Kind in de oorlog
Bespreek dat we over de Tweede Wereldoorlog veel verhalen kennen dankzij foto’s, film en geschreven bronnen, meer dan van de oorlogen daarvoor. Op basis van al die bronnen worden veel (persoonlijke) verhalen opnieuw verteld en gereconstrueerd.

Bekijk bijvoorbeeld:

• de interactieve landkaart van Nederland Jong in oorlog, met diverse (lokale) verhalen zoals het verhaal van de toen 7-jarige Haagse Zoni Weisz
• (een fragment van) 13 in de oorlog
• trailer van Oorlogswinter (of hele film via NPO-Start).
  
  

Bespreek kort na:

• Wat doen deze verhalen met je?
• Wat greep je het meeste aan?
• Is zo’n persoonlijk verhaal anders dan een verhaal in een geschiedenisboek?
  
  

Lief dagboek…

1. Nog dichterbij de verhalen en gebeurtenissen kom je misschien wel door het lezen van iemands dagboek. Iedereen kent waarschijnlijk wel Anne Frank, het Joodse meisje dat met haar familie in Amsterdam onderdook en op dat adres een dagboek bijhield.
   Zie eventueel de Klokhuis-aflevering over Anne Frank (22 min.) of de twee losse afleveringen: deel 1  (ca. 15 min.) en deel 2 (ca. 15 in.) of de videodagboekserie over Anne Frank (3 afleveringen, elk 15 tot 20 min.)
   
   Den Haag heeft haar eigen Anne Frank, namelijk Edith van Hessen. Zij begint een dagboek te schrijven in 1938, als ze 13 jaar oud is. Ze maakt veel mee in de Tweede Wereldoorlog en noteert dit allemaal. Anders dan Anne Frank overleeft ze de oorlog en geeft later zelf haar dagboek uit. In deze aflevering uit de tv-serie De oorlog (ca. 7 min.) vertelt ze er zelf over. Bekijk samen dit fragment en bespreek het na: Wat maakt indruk? Wat maakt het een Haags verhaal? Waarom zouden mensen (in die tijd) een dagboek bijhouden?
   
   
2. Maar Anne en Edith waren natuurlijk niet de enigen. In 1954 publiceerde het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (het huidige NIOD) een verzameling van dagboekfragmenten uit de Tweede Wereldoorlog van wel meer dan 100 ‘gewone mensen’: Dagboekfragmenten 1940-1945.
   In bijlage 2 is een selectie opgenomen van links naar Haagse dagboekfragmenten. Selecteer twee korte fragmenten of kies één lang fragment en lees dit samen met de leerlingen. Bespreek met de leerlingen eventuele moeilijke woorden en probeer met hen een antwoord te geven op de volgende vragen:

• Wat voor feitelijke informatie is uit het fragment af te leiden over de schrijver van het dagboek?
• Wat voor feitelijke informatie geeft het fragment over de periode waarin het dagboek is geschreven?
• Wat zegt het fragment over de emotionele toestand van de schrijver, hoe voelt diegene zich?
• Is uit het fragment iets af te leiden over de achtergrond van de schrijver?
  
  Als je twee korte fragmenten met elkaar vergelijkt, bespreek dan met de leerlingen of er opvallende verschillen in beide fragmenten zijn (bijvoorbeeld in informatie die wordt gegeven, of emoties), en hoe die verschillen misschien te verklaren zijn.

Tip: De website Dagboek uit Moria met het online dagboek van Atifa die op 17-jarige leeftijd uit Afghanistan vluchtte (scroll op de website naar beneden om Atifa's dagboeken te lezen).

Geef de leerlingen de opdracht een fictief persoon voor te stellen in een oorlogssituatie en een verhaal  te schrijven in de vorm van een dagboekfragment:

• Hoe ziet een dag eruit?
• Hoe voelt de persoon zich?
• Wat gebeurt er op zo’n oorlogsdag?
• Mag de persoon naar school?
• Heeft de persoon en diens familie voldoende te eten?
• Vallen er bommen?
• Kunnen kinderen nog veilig buiten spelen?
  
  

Laat de leerlingen dat wat ze allemaal onderzocht en geleerd hebben, op deze manier verwerken.

Eventueel extra: Vraag de leerlingen een passage uit hun dagboekfragment te kiezen en daar een tekening van te maken, alsof het een bewaarde foto van toen is. Voeg tekst en beeld samen.

Voer onderstaande opdrachten uit of maak een keuze:

• De leerlingen vertellen waarom ze voor deze persoon hebben gekozen, lezen hun verhaal voor en tonen de ‘foto’ erbij op het digibord. De andere leerlingen mogen na afloop vragen stellen. 

• De verschillende werkstukken worden gepresenteerd in een tentoonstelling. De leerlingen schrijven een objectlabel dat een toelichting geeft over hun verhaal en ‘foto’.

• De verhalen en ‘foto’s’ worden gebundeld tot een ‘dagboekverhalen-boekje’.
  
  

Bespreek met de leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen:

• Welke manier van vertellen over historische oorlogsgebeurtenissen grijpt jou het meest aan?
• Welke manier is volgens jou het krachtigst om historische gebeurtenissen levend te houden: cartoons, liederen, films of een andere vorm?
• Welke opdracht/uitvoering sprak je het meeste aan?
• Waar zou je nog wel meer over willen ontdekken?