Project: Den Haag in kaart

Voer onderstaande opdrachten uit of maak een keuze.

Den Haag vanuit de lucht 

1. Laat de ‘plattegrond’ van Cornelis Elandts uit 1570 zien op het digibord. Bekijk en bespreek met de leerlingen deze oude ‘plattegrond’ van de stad:

• Waaraan kun je zien dat dit Den Haag is?
• Wat herken je?
• Wat is er anders dan vandaag de dag?
• Hoe zou Cornelis dit hebben gemaakt denk je, hoe zou hij hebben geweten dat de stad er ‘van boven’ zo uit zag? Cornelis had nog geen drone…
  
  
  Extra informatie: In de 16^de eeuw, de eeuw waarin deze kaart werd geschilderd, zijn kunstenaars die dit soort kaarten maken, vaak ook landmeters. Het komt echter maar zelden voor dat ze een schilderij maken, meestal zijn het prenten en tekeningen. Deze kaart is waarschijnlijk gemaakt om in het stadhuis van toen op te hangen.

2. Laat de leerlingen vervolgens de digitale Haagse Kaart bezoeken, een website waarop te zien is hoe Den Haag zich door de eeuwen heen ontwikkelde. Laat ze het jaar 1570 opzoeken en dit vergelijken met het schilderij van Cornelis Elandts. Wat is hetzelfde? Zijn er verschillen? 

3. Laat de leerlingen vervolgens het schilderij met Den Haag NU vergelijken, op de Haagse Kaart of op Google Maps. Bespreek wat de belangrijkste veranderingen in ruim 400 jaar zijn geweest. Denk bijvoorbeeld aan omvang, bebouwing, groen en verkeer.

4. Laat de leerlingen (de omtrek van) de plattegrond van Cornelis Elandts intekenen op de print van de kaart van het centrum uit Google Maps (bijlage 2). Is dit makkelijk te doen, of is het flink puzzelen?

We zagen eerder een oud schilderij van de stad Den Haag, gezien vanuit de lucht.
Al eeuwenlang maken kunstenaars ook stadsgezichten: afbeeldingen van (bijvoorbeeld de skyline van) de stad. Omdat ze trots waren op de stad waar ze woonden bijvoorbeeld, of als herinnering.
Met deze stadsgezichten kun je als het ware een reis door de tijd maken; telkens zie je Den Haag weer in een andere tijd, en soms zelfs ook met een ander ‘gezicht’, van een andere kant; stad, zee, arm, rijk, etc..

Bekijk en bespreek een aantal voorbeelden:

Een oud stadsgezicht… 17de eeuw

Een heel bekend 17de-eeuws stadsgezicht van Den Haag is dat van Jan van Goyen:

• Wat zien de leerlingen, herkennen ze delen van de stad die nog steeds bestaan?
• Laat de leerlingen benoemen wat ze op het schilderij zien; denk aan vervoermiddelen, de kleren van de mensen, dieren, kleuren of geluiden die bij het schilderij horen.
• Waar is het schilderij van of mee gemaakt?
• Hoe groot zou het zijn?
• Is dit schilderij van lang geleden of van nu? Waaraan zie je dat, waarom denk je dat?
  

Gewone mensen in Den Haag – de Haagse tekeningen van Vincent van Gogh (19de eeuw)

Vincent van Gogh heeft een aantal jaren in Den Haag gewoond.

Van Gogh werd wereldberoemd met de schilderijen van bijvoorbeeld zonnebloemen. Toen hij in Den Haag woonde, schilderde hij o.a. kinderen van het weeshuis of arme mensen uit een sloppenwijk.

Bekijk en bespreek bijvoorbeeld twee Haagse tekeningen of schilderijen van Vincent van Gogh aan de hand van onderstaande praatvragen:

• Bekijk de mensen op de tekeningen, hoe zien ze eruit? Wat doen ze?
• Zijn de mensen jong of oud, rijk of arm?
• Wat voor soort plek is hier te zien?
• Welke kleuren zie je op het schilderij?
• Welke woorden komen in je op als je hiernaar kijkt?
• Waaraan kan je zien dat dit niet gemaakt is in onze tijd?

De zee: Panorama Mesdag

Hendrik Mesdag beschilderde met behulp van anderen in 1881 een panorama van 14,5 meter hoog en een lengte van 114,5 meter, met daarop het strand en het dorp van Scheveningen.

Bekijk en bespreek het werk, bijvoorbeeld aan de hand van de volgende vragen:

• Wat zie je allemaal?
• Waaraan kan je zien dat dit niet nu, maar vroeger is?
• Wat herken je?
• Wat herken je niet?

Een stadsgezicht van nu

Een ander stadsgezicht werd niet zo lang geleden gemaakt door Casper Faassen.

Bekijk en bespreek dit werk:

• Is dit schilderij van lang geleden of van nu?
• Waaraan zie je dat, waarom denk je dat?
• Hoe zou het schilderij gemaakt zijn?
• Zijn er dingen op dit kunstwerk die de leerlingen herkennen?
• Heeft de kunstenaar hoog of laag gestaan toen hij dit werk maakte?
• Welke vervoermiddelen zie je nu?
• Kun je zien of er nog dieren op straat lopen?
• Kun je zien welke kleding volwassenen en kinderen dragen?
• Is er veel natuur in de stad?

Tip: Op deze plek op de site Haagse Schoolplaten vind je nog meer oude stadsgezichten.

Schoolplaat

De website Haagse Schoolplaten bevat een aantal interactieve ‘schoolplaten’ die telkens een venster bieden op een ander thema van de stad. Bijzondere ‘stadsgezichten’ dus.

Geef de leerlingen in groepjes de opdracht om in de lijn van deze site één van de stadsgezichten die bij ‘Onderzoek’ aan bod komen, te kiezen en met voorwerpen, gebouwen en figuurtjes hun eigen digitale webcollage of analoge papieren collage te maken. Welke rollen spelen de onderdelen, zeggen ze iets tegen elkaar? Laat de leerlingen dit ook uitwerken, bijvoorbeeld met tekst- of gedachtenballonnetjes.

De schoolplaten kunnen op de volgende manieren gepresenteerd worden:

• Toon alle schoolplaten op het digibord en bespreek deze na aan de hand van de onderstaande reflectievragen.
• Stuur de schoolplaten naar de beheerder van de website Haagse Schoolplaten, het Haags Historisch Museum, en kijk wat er gebeurt.
  
  

1. Zo vind ik mijn weg
   Toon de Schooltv video - Een overzichtskaart. Vind je weg met een kaart; een beeldclip waarin in het kort wordt verteld hoe je je weg op een kaart kunt vinden. Bespreek dit kort na:

• Wist je dit al?
• Gebruik je weleens een (digitale) kaart?
• Vind je dat moeilijk of juist helemaal niet?

2. Monnikenwerk
   Laat (een deel van) de uitzending van het Klokhuis zien over landkaarten maken. Hoe gebeurt dat nu, maar vooral ook: hoe deden ze dat vroeger, zonder fotocamera’s en vliegtuigen?

• 33 min: Kaarten maken moet nauwkeurig gebeuren, maar hoe deden ze dat vroeger?
• 34- 8.35 min en 10.54- 13.07 min: En hoe doen ze dat nu?

3. Hoe zit dat in elkaar?
   Bekijk en bespreek vervolgens de (hedendaagse) digitale plattegrond van Den Haag op een topografische kaart. Doorloop de stappen in onderstaande volgorde:
   • Onderzoek met elkaar de betekenis van de verschillende kleuren en vormen. Denk aan zee, strand, bos, park, straten, openbaar vervoer, vijvers, snelwegen, grachten, gebouwen, kerken, musea, winkelcentra, etc.
   • Zoom in op de wijk. Welke kleuren komen het meest voor?
   • Ga een aantal routes langs die de leerlingen elke ochtend van huis naar school afleggen.
   • Bespreek welke bijzondere gebouwen en plekken er langs die routes te vinden zijn. Hoe zagen deze gebouwen en plekken er vroeger uit? Toon eventueel oude foto’s, bijvoorbeeld te vinden in de Haagse Beeldbank.

4. Laat de leerlingen in groepjes op de Haagse Kaart onderzoeken hoe jullie wijk er vroeger uitzag. Of: kun je op de Haagse Kaart vinden hoe jullie wijk er vroeger uit zag?

Mijn plattegrond

1. Bespreek nogmaals kort de ‘plattegrond’ van Cornelis Elandts. Elandts laat de stad eigenlijk vanuit twee perspectieven zien: van boven (‘vogelperspectief’), maar sommige gebouwen schildert hij ook van de zijkant.

2. Geef de leerlingen de opdracht eenzelfde soort ‘plattegrond’ te maken. Laat de leerlingen kiezen welk stukje van de stad of hun wijk ze willen uitwerken in een plattegrond. Vraag de leerlingen een plattegrond in vogelperspectief te schetsen en daar in 3D de gewenste gebouwen op tekenen. Stuur erop aan dat ze bijzondere gebouwen kiezen.
   
   Tip: Kijk voor inspiratie naar de plattegrond van Madurodam of die van Diergaarde Blijdorp.

Wat willen de leerlingen per se laten zien? En hoe doen ze dat?

Richt met de plattegronden van de leerlingen een tentoonstelling in.
Bespreek de resultaten na aan de hand van bijvoorbeeld onderstaande reflectievragen.

Enig idee? 

Volg onderstaande stappen.

1. Toon de volgende video: Meer informatie over de betekenis van de straatnamen (Rotterdam).

2. Bespreek vervolgens:

• In welke straat wonen de leerlingen?
• En in welke straat staat de school?
• Weet iemand waar deze straatnamen naar verwijzen?
  
  
  Vaak kun je van alles over bijvoorbeeld je wijk ontdekken door goed op de straatnaambordjes te letten. De namen van straten hebben namelijk vaak iets te maken met vroeger:

• een verwijzing naar een gebouw dat er stond (Molenstraat bijvoorbeeld), of waar de straat of het plein voor werd gebruikt (Toernooiveld, Vismarkt);
• naar een historisch figuur of gebeurtenis (Anna Paulownastraat, Plein 1813);
• of hoe het er vroeger uitzag of nu uitziet (Lange Vijverberg).
  
  
  Toen Napoleon de baas was over Nederland (1795-1813), bepaalde hij niet alleen dat iedereen moest worden geregistreerd met een achternaam, maar ook dat alle straten een naam moesten krijgen en alle huizen een nummer, zodat het makkelijker was belasting te innen. Sindsdien hebben alle straten in ons land een straatnaam.
  Tip: Op ISGeschiedenis is er meer informatie te vinden over de geschiedenis van straatnamen.
  
  
  

3. Geef de leerlingen de opdracht om via het Haags Gemeentearchief uit te zoeken wat de betekenis is van de naam van de straat waar ze wonen.
   
   
4. Vorm duo’s en geef de leerlingen de opdracht zoveel mogelijk straatnamen in hun wijk of stadsdeel te checken en te rubriceren. Laat hen inventariseren welke namen een historische achtergrond hebben. Laat hen ook groeperen: welke straatnamen horen bij elkaar of vallen bijvoorbeeld binnen hetzelfde ‘thema’? (staatslieden, zeehelden, bomen, etc.). 

5. Laat ieder duo één straatnaam met een historische achtergrond uitkiezen en onderzoeken waar de straat precies ligt, en waar de straat precies naar vernoemd is.
   Is er nog iets op deze plek te zien dat verwijst naar de straatnaam?

Voer de volgende opdrachten uit of maak een keuze:

• Straatnamenmuurkrant
  Op een muurkrant verwerken de leerlingen in duo’s de onderzoeksresultaten. Zij schetsen een grove wijkplattegrond, markeren hun onderzochte straat en voegen daar afbeeldingen aan toe van (historische) figuren, plekken, voorwerpen of gebeurtenissen, plus een korte beschrijving.
  
  
• Ter informatie
  Hoe kunnen ze de mensen die elke dag door deze straat lopen, laten weten waar de straatnaam eigenlijk naar verwijst? Leerlingen ontwerpen met hun duo-partner een informatiebord in tekst en beeld, dat zogenaamd naast het straatnaambord kan worden gehangen.
  
  

Richt met de muurkranten en/of informatieborden een tentoonstelling op school in. Nodig ouders en andere leerlingen uit de tentoonstelling te komen bekijken.

Bespreek met de leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen:

• Kan een stadsgezicht helemaal objectief zijn? Met andere woorden: zal een kunstenaar altijd helemaal de waarheid afbeelden, of verandert hij wel eens wat? Waarom denk je dat?
• Wat zou er wat jou betreft mogen veranderen in de manier waarop een plattegrond eruitziet?
• Kijk je nu je meer over straatnamen weet, vaker omhoog, op zoek naar een straatnaambordje?