De klas verandert in een durflaboratorium. Wat is durf? Wat kun je met durf doen? Kun je leren om meer te durven? De leerlingen bekijken kunst die te maken heeft met durf. Dat kunnen dansers zijn die tegen een gevel op dansen, maar ook kunstenaars die iets heel nieuws durven te doen. De schilder Dali en veel muzikanten durven heel anders te doen dan de anderen. Hoe denken de leerlingen daarover: willen ze liever bij de groep horen, of eigenlijk liever iets heel anders zijn? In de opdrachten ervaren ze dat nadoen en je eigen weg volgen allebei belangrijk zijn. Ze verkennen hun eigen grenzen en kleden zich bijvoorbeeld extreem. Hoe ver durven ze te gaan? En durven ze dat ook dansend of acterend op een podium te laten zien? Of sluiten ze dit project liever af met een lefritme of een tentoonstelling van braniebeelden?
Welkom! Je gaat in de klas werken met het lesmateriaal van Cultuuronderwijs op zijn Haags. Voor je aan de slag gaat leggen we je uit hoe je dit project tot een succes kunt maken.
Samen ontdekken Onze cultuurlessen zijn gebaseerd op de didactiek van procesmatig werken, de leerlingen doorlopen hierbij een creatief proces. Zij worden zich bewuster van zichzelf, hun omgeving en ontdekken op een speelse manier hun creatieve vermogen. Met als kern dat je als leerkracht samen met de leerlingen beleeft, beschouwt, verbeeldt, bedenkt en maakt.
Houdingsdoelen Bij de introductie, oriëntatie en opdrachten worden kennisdoelen en vaardigheidsdoelen benoemd. Onderstaande houdingsdoelen gelden in het algemeen:
De leerling toont zich nieuwsgierig en proactief.
De leerling kan positief-kritisch reflecteren op eigen werk en op dat van anderen.
Overleg en deel je plannen met de icc’er of je cultuurcoach.
Wij adviseren je het hele project van tevoren door te lezen om je goed voor te bereiden en de mogelijkheden te ontdekken die het project biedt.
Je kunt het lesmateriaal ook downloaden en printen. Gebruik het smartboard voor het beeldmateriaal.
Als richtlijn adviseren wij voor het doorlopen van het creatief proces in het hele project, zes tot acht lesmomenten in te plannen. Alle projecten hebben een introductie, oriëntatie en drie opdrachten. Je kunt ervoor kiezen het lesmateriaal aan te passen naar eigen wensen.
Iedere opdracht heeft dezelfde opbouw: onderzoeken, uitvoeren en presenteren. De reflectievragen kunnen tijdens en na iedere fase van het creatief proces met de individuele leerling of de hele groep besproken worden.
Nodig eens een Kunstenaar in de klas uit. Die kan levendig en beeldend over het beroep vertellen dat past bij dit project. Het gerelateerde aanbod bij dit project vindt je op onze site.
Een bezoek aan een voorstelling, tentoonstelling of vaste collectie in een Haagse culturele instelling is ook van grote meerwaarde. Zie VONK voor het actuele aanbod.
Bedenk ook van tevoren bij welke onderdelen je ouders kunt of wilt inschakelen. Het project gaat meer leven als er ook buiten de klas aandacht voor is.
Maak foto’s of filmpjes van de diverse presentatiemomenten en deel deze via de schoolwebsite, klassenapp of andere kanalen.
Project specifieke informatie
Over dit project In dit project van ‘Interdisciplinair’ met het thema ‘Identiteit’ gaan de leerlingen binnen een soort laboratorium aan het werk met het woord ‘durf’. De kunstenaar wordt als voorbeeld genomen als een ‘durfal’, de leerlingen bekijken werk van verschillende kunstenaars en voeren discussies. Ze analyseren eigenaardige en eigenzinnige handelingen en zetten deze om in korte scènes. Ze volgen en spiegelen elkaars dansbewegingen, maken gedurfde zelfportretten, kleden elkaar gedurfd aan en maken tableaux vivants. De leerlingen schrijven dialogen, onderzoeken muziekstijlen en schrijven een lied. Tijdens de presentatie kan gekozen worden uit diverse manieren waarop de leerlingen gemaakt werk presenteren aan publiek.
Doelen Er worden twee hoofddoelen geformuleerd die specifiek zijn voor het hele project. De doelen zijn op het gebied van kennis en vaardigheden. Aan het eind van het project worden deze doelen met behulp van de succescriteria geëvalueerd op het gebied van zelfregulering: de leerling kijkt terug en blikt vooruit.
Reflecteren De reflectievragen bij de verschillende fases van het creatief proces kunnen tijdens en na iedere fase met de individuele leerling of de hele groep besproken worden. Zie ook de hand-out: Rollen van de leerkracht.
Algemene benodigdheden Maak gedurende het hele project gebruik van de volgende ruimtes en materialen:
klaslokaal of speellokaal
muziekinstallatie en/of digibord
digitaal foto- en filmtoestel
(kleuren)printer
postervellen en stiften voor de leerkracht om aantekeningen te maken tijdens gesprekken in de klas
2. Introductie
Hoofddoel kennis
De leerling legt uit op welke manieren het concept durf toegepast wordt in diverse kunstdisciplines.
Hoofddoel vaardigheid
De leerling geeft vorm aan het concept durf door het ontwerpen van eigen kunstwerken.
Benodigdheden
er zijn geen extra materialen nodig naast de algemene benodigdheden
Aan de slag in de klas
Doorloop in deze opdracht onderstaande stappen om het project te introduceren:
Vertel de leerlingen dat het lokaal tijdens dit project zal veranderen in een durflaboratorium. In dit lab wordt onderzocht wat durf is, wat de gevolgen kunnen zijn van durven, hoe je durf kunt ontwikkelen, etc.
Bekijk en bespreek de volgende filmpjes over kunstenaars die durven te experimenteren. Waarom is hier sprake van durven?
Het experimentele dansgezelschap Bandaloopdanst tegen de gevel van een gebouw in Boston
Ga met de leerlingen in gesprek over het verschil in gedrag: durven om te imponeren en stoer te doen of durven om van alles uit te proberen en te experimenteren. Wat kan het nut zijn van durven?
Laat de leerlingen in tweetallen een lijst samenstellen van wat ze wel en wat ze niet durven. Maak twee kolommen naast elkaar op het vel papier.
Gebruik de lijstjes voor een discussie in de klas over durven en de consequenties ervan. Durf je te experimenteren, durf je te falen? Is er durf nodig om kunstenaar te zijn en kunst te maken?
3. Oriëntatie
Benodigdheden
fotocamera’s of tablets om te fotograferen
Aan de slag in de klas
Doorloop de vaste oriëntatie-onderdelen: het filosofisch gesprek en het uitvoeren van de eerste opdracht.
Het filosofisch gesprek Voer naar aanleiding van de introductie een filosofisch gesprek. Stel hierbij (een aantal van) onderstaande vragen:
Bedenk een voorbeeld van drie dingen die je wel durft en van drie dingen die je niet durft.
Heb je er iets aan om iets wel of juist niet te durven?
Kun je leren iets te durven?
Is een kunstenaar iemand die veel durft?
Durf jij jezelf te zijn?
Doorloop in deze opdracht onderstaande stappen:
Bekijk de foto’s van het fotografieproject Exactitudes. Het werk van Arie Versluis en Ellie Uyttenbroek bevindt zich op de grens tussen individualiteit en uniformiteit. Bespreek de serie aan de hand van de volgende vragen:
Wat hebben de kunstenaars gedaan en wat valt je op?
Bij welke groep denk je dat jij het beste past?
Wil jij jezelf onderscheiden van anderen? Hoe zou je dat willen doen?
Bespreek met de leerlingen dat mensen geneigd zijn om zich te onderscheiden. Tegelijkertijd gaan ze toch bij een groep horen en zijn ze binnen de groep niet onderscheidend.
Laat de leerlingen zelfportretten fotograferen en hang ze, geordend naar kleding en haarstijl, op in de klas. Bespreek het werk na. Vind je dat je kleding en haarstijl goed weergeven wie je bent en wie je wilt zijn?
Succescriterium
Bespreek met de leerlingen de opdracht(en): welke onderwerpen gaan zij onderzoeken de komende les of tijd? Formuleer vanuit het filosofisch gesprek en/of de oriëntatie-opdracht, samen met de leerlingen, een succescriterium waaraan zij werken. Een voorbeeld van een succescriterium bij dit project kan zijn:
De leerling gebruikt durf bij een zelfgekozen kunstdiscipline.
4. Opdrachten: Durf, onderzoek
In de volgende opdrachten gaan de leerlingen onderzoek doen rondom de begrippen ‘lef’ en ‘durf’. Ze onderzoeken waarin lef verschillend is aan stoer doen en wat de verschillen zijn tussen eigenzinnig en eigenaardig. Ze bekijken werk van diverse kunstenaars en laten zich inspireren om zelf gedurfd werk te maken.
Kies samen met de leerlingen welke van de vier onderstaande onderzoeksopdrachten jullie willen doen. Gebruik hiervoor onderstaand overzichtje met korte omschrijving.
Eigenzinnig en Eigenaardig
Ik volg jou, volg jij mij?
Gedurfd zelfportret
Durf je dit?
Analyseren en uitspelen van eigenaardig gedrag.
Inleven door imiteren.
Ontwerpschets van een zelfportret in eigen stijl.
Zingen van een bestaand liedje in een gedurfde stijl.
Subdoel kennis
De leerling vertelt over zijn onderzoek naar eigenaardige en eigenzinnige handelingen in diverse kunstdisciplines.
Subdoel vaardigheid
De leerling onderzoekt het begrip durf en zet dit om in een korte scène, dansbewegingen, een zelfportret of een lied.
Benodigdheden
teken -en schildersmaterialen
computers/laptops
Aan de slag in de klas
Doorloop de vaste onderdelen: onderzoek, uitvoeren en presenteren. Aan het eind van deze opdracht staan evaluatievragen die betrekking hebben op het hele project.
Doorloop onderstaande stappen:
Laat de leerlingen de betekenis van de woorden ‘eigenzinnig’ en van ‘eigenaardig’ opzoeken. Laat ze een aantal voorbeelden zoeken waarop deze termen van toepassing zijn; in hun directe omgeving, landelijk en mondiaal. Bespreek de uitkomsten.
Ga op zoek naar eigenaardige kunstenaars, zoals modeontwerper Bas Kosters, body art- en performancekunstenares Marina Abramović, Salvador Dalí en zangeressen Lady Gaga en Lizzo.
Ga met de leerlingen in gesprek over persoonlijke gewoontes en over hoe ze bepaalde handelingen uitvoeren, of eigenlijk zouden willen uitvoeren maar dit niet durven te doen.
Laat de leerlingen in kleine groepjes eigenzinnige of eigenaardige handelingen of gedrag inventariseren of bedenken. Bijvoorbeeld tandenpoetsen op de wc, eerst de korsten van je boterham halen, het lekkerste voor het laatst bewaren, achterstevoren naar school lopen, zingend praten, om de beurt te krijgen in de klas niet je hand maar je been opsteken.
Verdeel de klas in groepjes en laat de leerlingen een keuze maken uit eigenzinnig en eigenaardig gedrag en een scène op papier uitwerken en oefenen. Laat het resultaat aan elkaar zien en bespreek de stukjes na.
Doorloop in deze opdracht onderstaande stappen:
Bekijk de dansscène Spiegels van mijn zielvan choreograaf Charo Bocaranda. Bespreek de dansscène aan de hand van de volgende vragen:
Wat heb je gezien?
Wanneer kopiëren de dansers elkaars bewegingen?
Wanneer reageren ze op elkaars bewegingen?
Wat is het verschil tussen kopiëren en reageren?
Wat kun je leren door te imiteren?
Vorm tweetallen en laat de leerlingen samen en tegelijkertijd een symmetrische, abstracte tekening maken. Vouw een vel A2- of A3-papier verticaal in tweeën. De ene leerling start met tekenen, de ander volgt. De handeling staat centraal, met als doel zo simultaan mogelijk te tekenen. Leg de nadruk op het proces en niet op het product. Leerlingen leren goed te kijken en elkaar te volgen in de beweging.
Zorg voor een grote, vrije ruimte. Laat de leerlingen als tweetallen door de ruimte bewegen terwijl de achterste leerling de voorste zo precies mogelijk nadoet. Wissel af. Alternatief: laat de leerlingen elkaars bewegingen spiegelen. Ze onderzoeken hoe het is als de een de leiding neemt en de ander volgt. Maar ook als niemand de leider is. Dat kan door elkaar heel geconcentreerd aan te kijken en langzaam te bewegen. Voer deze opdracht met twee halve groepen uit en laat de andere helft observeren. Bespreek het na: konden de leerlingen zien wie de leiding had, of juist niet? Wat is spannender om naar te kijken?
Voer onderstaande stappen uit:
Laat de leerlingen kennismaken met verschillende beeldende kunstenaars via hun zelfportretten. Zoek op Google Afbeeldingen naar zelfportretten of raadpleeg de voorbeelden op de site Haagse kunstenaars van kunstcentrum Stroom. Leerlingen kiezen een voorbeeld dat hen aanspreekt.
Leg de leerlingen het volgende voor: Stel, je wordt morgen wakker als beeldend kunstenaar en je besluit om een gedurfd zelfportret te maken.
Hoe zie je jezelf dan?
Wat durf jij van jezelf te laten zien en in welke vorm?
Met welke materialen zou jij je zelfportret willen maken? Alle materialen komen in aanmerking; als je van dropjes houdt, mag je het ook van dropjes maken.
Laat de leerlingen een ontwerpschets maken waarin duidelijk wordt voor welk aanzicht ze kiezen: voor, zij of driekwart, ten voeten uit, buste of kop. Ze maken een lijst met de benodigde materialen en verzamelen deze.
Doorloop de volgende stappen:
Bekijk en beluister verschillende muziekstijlen op de website muziekaleontdekkingen.nl. Bespreek de voorbeelden aan de hand van de reflectievragen.
Kies met de leerlingen een bestaande songtekst, dit kan ook een kinderliedje zijn. Laat de leerlingen in groepjes bedenken en opschrijven welke muziekstijlen er allemaal zijn. De leerlingen bepalen vervolgens in welke muziekstijl ze het lied willen gaan uitvoeren. Bijvoorbeeld a capella: zingen zonder instrumentale begeleiding.
Reflectie subdoelen
Wat is er gedurfd aan jouw kunstwerk?
Reflectie proces
Wat vond je spannend aan het maken van je eigen gedurfde kunstwerk?
5. Opdrachten: Durf, uitvoeren
De leerlingen maken gedurfde zelfportretten van verschillende materialen, spelen gedurfde scènes naar aanleiding van eigenzinnige en eigenaardige handelingen, volgen en spiegelen elkaars dansbewegingen, onderzoeken verschillende muziekstijlen en maken een lied naar aanleiding van een kunstwerk. Ze kleden elkaar gedurfd aan en maken tableaux vivants.
Kies samen met de leerlingen welke van de vier onderstaande uitvoeropdrachten jullie willen doen. Gebruik hiervoor onderstaand overzichtje met korte omschrijving.
Kunst in tweeën
Pratend portret
Durfmuziek
Jezelf als kunstwerk
Symmetrisch tekenen.
Uitschrijven en spelen van een dialoog tussen twee willekeurige zelfportretten.
Omzetten van een gedurfd beeldend kunstwerk in een tekst en deze uitvoeren.
Het elkaar zo gedurfd mogelijk aankleden en het vormen van tableaux vivants
Subdoel kennis
De leerling benoemt verschillende kunstvormen, waaronder mode en beeldende kunst.
Subdoel vaardigheid
De leerling maakt eigen gedurfde kunst door te tekenen, een dialoog te spelen, muziek te maken of het maken van een tableau vivant.
Benodigdheden
diverse materialen voor het maken van een gedurfd zelfportret
teken- en schildermaterialen, stiften, A3- en A4-papier
verkleedkleding/gedurfde mode
diverse materialen die gebruikt kunnen worden om elkaar gedurfd aan te kleden
fotocamera(‘s)
Doorloop in deze opdracht onderstaande stappen:
Bekijk en bespreek dit YouTube-filmpje waarin Pablo Picasso een tekening maakt. Wijs de leerlingen op de veranderende voorstellingen.
Vorm tweetallen en geef alle leerlingen een vel tekenpapier en een stift. Zet een timer op tien seconden. De leerlingen starten met een vorm of figuur en ruilen hun vellen na de tien seconden om met hun partner, die weer tien seconden verder werkt aan de tekening. Laat de duo’s zelf bepalen wanneer de tekening klaar is.
Geef aan elk duo een A3-vel tekenpapier en laat de leerlingen weer steeds na elkaar aan dezelfde tekening werken. In tegenstelling tot de vorige opdracht gaan de leerlingen in deze opdracht steeds nieuwe figuren proberen te maken in de tekening. Optioneel: laat de leerlingen zelf elke keer een foto maken met bijvoorbeeld hun mobiel van elk van alle tussenfases van de tekening en het eindresultaat.
Voer onderstaande stappen uit:
Laat de leerlingen hun ontwerpschets voor het ‘Gedurfde zelfportret’ (Onderzoek 3) uit-werken met verschillende materialen.
Verdeel de gemaakte portretten willekeurig over de leerlingen. Elke leerling krijgt een por-tret van de ander voor zich. Laat de leerlingen reageren op het zelfportret door op te schrijven wat dit portret zegt over hun klasgenoot. De leerlingen noteren wat de zelfpor-tretten over de geportretteerde vertellen. Vorm tweetallen en laat de duo’s een dialoog bedenken aan de hand van de notities. Ze maken de dialoog door om de beurt een zin op te schrijven en op elkaar te reageren.
Laat de leerlingen hun dialoog uitvoeren. Let op stemkleur, volume en inleving in de tekst. De leerlingen bedenken in welke vorm ze het portret willen gebruiken in hun dialoog.
Optioneel: Laat de leerlingen hun zelfportret uitwerken op een van onderstaande manieren:
het portret een lijf met armen en benen geven;
een masker van het portret maken;
het portret met verschillende materialen 3-dimensionaal uitwerken
Doorloop in deze opdracht onderstaande stappen:
Vorm groepjes van vier of vijf leerlingen. Laat elk groepje een gedurfd beeldend kunstwerk van een Haagse kunstenaar zoeken op de site Haagse kunstenaars van kunstcentrum Stroom. Er zijn verschillende zoektermen mogelijk, zoals techniek, discipline, materiaal en thema.
Laat de groepjes een tekst schrijven over het kunstwerk. In de tekst wordt duidelijk wat er gedurfd is aan het werk. De groepjes bedenken hoe ze de tekst willen uitvoeren. Dit kan in een voordracht, maar ook als een lied in een bepaalde muziekstijl (opera, rock, pop, klassiek) en eventueel met gedurfde begeleiding, zoals pannen en potten. De groepjes kiezen een bestaande melodie in het gekozen muziekgenre. Vervolgens denken ze na over de vorm van de uitvoering: welke kleding dragen ze en wie doet wat?
Voer onderstaande stappen uit:
Bespreek met de leerlingen hoe sommige mensen van zichzelf een kunstwerk maken. Neem als voorbeeld Marina Abramović. Haar performances vroegen veel van het lichaam en uithoudingsvermogen van de kunstenaar. Bekijk en bespreek The Artist is Present (2010). Laat de leerlingen ook portretfoto’s zoeken van bijvoorbeeld: Mathilde Wilmink, Björk, Niki de St. Phalle, Matthew Barney, Studio Drift, Lady Gaga, David Bowie en Madonna. Zoek voor gedurfde kleding en attributen ook op ‘Victor en Rolf Vogue Paris’ en de Chinese modeontwerpster Guo Pei.
Vorm duo’s en geef de leerlingen de opdracht om elkaar extreem aan te kleden. Elk materiaal komt in aanmerking. Hoe ver durf je te gaan?
Maak gedurfde combinaties en let op houding en compositie. Laat de leerlingen zichzelf presenteren op bijvoorbeeld een catwalk, dansend, als levend standbeeld of maak verschillende tableaux vivants en fotografeer de resultaten.
Reflectie subdoelen
Wat maakt jouw kunstwerk gedurfd?
Reflectie proces
Wat zeggen de gebruikte materialen en houdingen over jouw durf?
6. Opdrachten: Durf, presenteren
Kies samen met de leerlingen op welke manier jullie de ervaringen en het gemaakte werk willen presenteren. Maak een keuze tussen geluid, beeld of beweging of een mix daarvan. Gebruik hiervoor onderstaand overzichtje.
Lefritme
Bewegen met bravoure
Braniebeeld
Eigen presentatievorm
Subdoel kennis
De leerling benoemt verschillende manieren van presenteren, waaronder een muziek performance, een show en een tentoonstelling.
Subdoel vaardigheid
De leerling presenteert zijn eigen gemaakte werk aan publiek in een zelfgekozen presentatievorm.
Stel een muziekperformance samen met verschillende ritmes, langzaam, snel, kort, lang etc. waarin geluid en tekst samenkomen. Rode draad in de uitvoering is het thema Durf. Gebruik de opbrengsten van de onderzoeks- en maakopdrachten, zoals Ik volg jou/volg jij mij en Durfmuziek.
Maak een voorstelling of show met als thema ‘Kijk eens wat ik durf!’. Ik durf op te treden, een danser te zijn, een acteur, enz. Presenteer de verschillende opdrachten zoals de eigenzinnige/eigenaardige scène, ik volg jou/volg jij mij dans, de dialoog van de pratende zelfportretten of jezelf als kunstwerk.
Maak een overzichtstentoonstelling met foto’s, schetsen en werken van het proces dat de leer-lingen hebben doorlopen. Bijvoorbeeld gedurfde zelfportretten, kunst in tweeën of foto’s van je-zelf als kunstwerk.
Presenteer de uitkomsten van de diverse opdrachten naar eigen inzicht.
Reflectie subdoelen
Welke presentatie vond je het meest gedurfd?
Bespreek met de leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen:
Waar dacht je aan bij het woord ‘durf’ vóórdat je aan dit project begon?
Denk je nu anders over het woord?
Wat heb je geleerd over durven?
Eindreflectie: zelfregulatie terugkijkend
Wat durf je nu wel wat je voor dit project niet durfde?
Eindreflectie: zelfregulatie vooruitkijkend
Wat zou je heel graag willen durven dat je nu nog niet durft?
Verder lezen?
Meld je dan nu aan of log in!
Registreer nu en ontvang gratis toegang tot al onze projecten in de COH Haagse Ladekast.
